Biobased bouwmaterialen? Ja, maar dan wel natuurinclusief

Bouwen met biobased materiaal kan de klimaatcrisis helpen bestrijden. Het legt CO2 vast, is door de snelle en hernieuwbare groei eenvoudig voorhanden, en de toepassingen ervan zijn legio. Gelukkig wordt het materiaal ook steeds populairder. Niet alleen Minister De Jonge hoopt ooit op Nederlandse akkers “huizen te zien groeien”, maar ook media bespreken de kansen van het materiaal steeds meer. Wat in al dat enthousiasme echter ontbreekt, is de manier waarop die bouwmaterialen dan geteeld worden. En dat is raar. 

Het probleem zit hem hierin: zolang we biobased materiaal telen binnen reguliere landbouw kunnen we ons opmaken voor een andere crisis: die van de biodiversiteit. Willen we alles uit biobased bouwmaterialen halen, dan moet de teelt ervan óók op een natuurinclusieve manier. En de bouwsector zelf speelt daar een cruciale rol in.  

Laten we beginnen bij die bouwsector. Bij MVO Nederland, het grootste duurzame-bedrijvennetwerk van Nederland, zien we vooral dat groei van biobased bouwen stokt doordat er geen standaard afzetkanalen voor de huidige biogrondstoffen zijn. Er bestaan nu weliswaar korte ketens voor biobased producten met verwerkers en afnemers, maar dit leidt nog niet tot schaalvergroting. Een ander obstakel is het feit dat opdrachtgevers nog onvoldoende naar deze materialen vragen, net als dat aannemers geneigd zijn met bekende materialen te bouwen. Al met al niet verwonderlijk dat biobased bouwen op grote schaal anno 2023 nog vooral toekomstmuziek is.  

Ook de landbouw staat aan het begin van een transitie. Ons landbouwsysteem veroorzaakt 25 procent van de CO2-uitstoot en 60 procent van het verlies aan biodiversiteit. De stikstofcrisis is bekend. Hoewel steeds meer boeren zien dat het anders moet en ook bereid zijn om te schakelen naar natuurinclusieve landbouw, houdt de onzekere financiële opbrengst ze tegen. Maar daar ligt wél precies een kans om de landbouw- en bouwtransitie met elkaar te verweven.  

Hoe? Door allereerst de pionierende natuurinclusieve boeren met voedselgewassen bijvoorbeeld hun strokenteelt te laten uitbreiden met vezelgewassen of hout, zoals in een voedselbos. Zo draagt dat nieuwe gewas bij aan hun verdienmodel. Als conventionele boeren dan ook nog eens biogrondstoffen gaan telen en daarmee overstappen van monocultuur naar strokenteelt, is dat ook een goede eerste stap in de richting van biodiversiteitsherstel. Bovendien levert deze omschakeling ruimte op, omdat veetelers daarmee de mogelijkheid krijgen om over te stappen op akkerbouw.  

Maar maken we het ons dan niet veel te moeilijk en groot? En is zo’n integratie van bouw en landbouw niet ontzettend tijdrovend, terwijl we juist nu biobased bouwmaterialen willen opschalen? Dat valt wel mee. Doe je het niet, dan krijg je namelijk twee transities na elkaar. Eerst ga je biobased bouwmaterialen opschalen, waarbij boeren in de huidige manier van werken een voedselgewas vervangen door bijvoorbeeld olifantsgras. Dan doen ze allerlei ervaringen op – je krijgt tenslotte ieder jaar opnieuw een kans om te experimenteren – en na een jaar of vijf heb je een optimale teelt. Tegen die tijd is de ontwikkeling naar natuurinclusieve landbouw een stuk verder, komt er vanuit de overheid ook meer regelgeving en moeten boeren die omschakeling weer maken. Geef dat dan ook weer een jaar of zeven. Wat je dan oogst: blijvende onrust in een sector die al onder hoogspanning staat, een proces van twaalf jaar dat met een integrale aanpak minstens vijf jaar korter had kunnen duren, én minder herstel van biodiversiteit.  

Zowel de bouw- als de landbouwsector zijn nu aan zet om zowel de klimaatcrisis als de aanstaande biodiversiteitscrisis aan te pakken. Vanuit MVO Nederland zijn we met onze agrifood-partners volop bezig boeren te helpen omschakelen naar natuurinclusief boeren. Dus bouwers, grijp ook deze kans. Daag jezelf uit om te ervaren dat biobased bouwmaterialen net zo goed kunnen zijn als conventionele materialen, draag bij aan de vraag en opschaling, en neem dan vooral mee hoe deze materialen geteeld zijn. Boeren, bomen en biodiversiteit zullen je dankbaar zijn.  

Dit artikel verscheen op 11 april 2023 in Cobouw.